Tiyatroda Dramaturji -l-

Yunanca ‘dramaturgia’ kelimesi bir dram yapıtı oluşturmak anlamına geliyor. Fransızca’da ‘dramaturgie’ deniliyor ve Türkçe’ye Fransızca telaffuzuyla giriyor: Dramaturji. Zana Farkinî’nin hazırladığı ve İstanbul Kürt Enstitüsü tarafından yayınlanan Türkçe-Kürtçe Süzük’te ‘dramaturji’nin karşılığı olarak şu kelimeler öneriliyor: Dramnivîsî, dramaturjî, leyznivîsî. “Dramnivîsî” Türkçeye ‘dram yazımı’, ‘ leyznivîsî’ ise ‘oyun yazımı’ olarak çevrilebilir. Patrice Pavis’nin ‘Dictionnaire Du Thêâtre'(Tiyatro Sözlüğü) adli yapıtında şu bilgi veriliyor: Klasik dramaturji özellikle yazarın çalışmasını ve yapının anlatısal yapısını inceler, gösterinin sahnede nasıl gerçekleştirildiğiyle doğrudan uğraşmaz. Daha sonra, dramaturji etkinliğinin kapsamı genişliyor. Bu noktada dramaturji etkinliğinin Brehtyen biçimini incelemek kaçınılmazdır. Brehtyen dramaturji etkinliği sahnelemeyi de içerir ve kelime daha geniş bir anlam kazanır.

I. Sahnelemeyi de içeren dramaturjinin dört etkinliği temel alması gerektiği söylenebilir:1.Sahnelenecek oyunla bağlantılı bilgilenme çalışması. Oyunun biçimlendiği tarihsel dönem, o dönemin tiyatro ortamı, metnin yararlandığı kaynaklar, vs. incelenir. Bu çalışmanın sınırları her zaman genişletilebilecek niteliktedir.

Il. Metin analizi. Edebi bir metin incelemesinin ötesinde sahnelemeye dönük yol gösterici bir yorum oluşturulması önemlidir.

Ill. Alternatif metin yazımı. Bu, oyun metnini ham bir malzemeye indirgemek anlamına gelmez. Kısaltmalar, değişiklikler, eklemeler oyunu sahneleyecek topluluğun metinle diyaloğu ve öne sürülen alternatif yorumlar temel alınarak gerçekleştirilir.

IV. Sahne dramaturjisi. Biçim denemeleri ile dramaturjik yönelim ilkelerinin birbirine ters düşüp düşmediği kontrol edilir.

Dramaturji etkinliğini kimin sürdüreceği çözülmesi gereken önemli bir sorundur. ‘Dramaturg’ denilen bir kişi ortaya çıkabilir ve uzman kimliğiyle kadro işbölümü içinde yer alabilir. Yönetmen tiyatrosu paradigmasi dramaturgun ortaya çıkmasını engelleyebilir veya onu basit olarak yardımcısı haline getirebilir. Başka bir deyişle, yönetmen dramaturgun işlevini de üstlenir. Kolektivist seçenek dramaturji etkinliğini bütün kadroya yaymayı deneyecektir ki Brehtyen dramaturji bu tutumu benimser. Örneğin oyuncunun rolüyle ilişkisinde tavrını belirlemesi ve bilinç donanımı yüksek bir yorum geliştirmesinin yolu dramaturjiyi oyun kadrosunun bütününe mal edebilmekten geçer. Bir de sahnelemenin adım adım, tartışmayla ve seçenekler önererek seyirci ile birlikte gerçekleştirilmesine dayalı yöntemden söz edilebilir. Augusto Bo al’in ‘Forum Tiyatrosu’ adını verdiği sahneleme pratiği bu yönteme dayanır. Bu yöntemin kullanıldığı bir tiyatro çalışmasında hâlihazırda var olan bir metni çözümlemek veya yorumlamaktan elbette ki söz edilemez. Dramaturji, metin ve gösteri çeşitli olasılıklara açık bir biçimde aynı süreçte oluşur.

Tiyatro pratiğinde şu ya da bu düzeyde, dağınık da olsa mutlaka dramaturji çalışması yapılır. Asil mesele bu çalışmanın ne kadar sistemli ve bilinçli yürütüldüğü, kolektivist bir eğilimi içerip içermediğidir. Önümüzdeki hafta bu konu üzerinde durmayı düşünüyorum.