Tiyatro pratiğinde kapsamlı bir dramaturji çalışması yürütmek kolay değildir. Çeşitli tartışma ve sohbetlerde altyapı koşullarının, çalışmaya ayrılan sürenin, oyun kadrosunun ortaya koyduğu enerjinin vs. belirleyici değişkenler olarak devreye girdiğini söylüyorum. Örneğin, eğer bir iki ay içinde gösteri yapma gerekliliği varsa, oyun kadrosunun bütününe yayılan ayrıntılı bir dramaturji çalışması yürütmeye çalışmak anlamsızdır.
Hâlihazırda bir girişim niteliğini sürdüren İstanbul Alternatif Tiyatrolar Platformu 2001 yılının 5 ve 6 Ocak tarihlerinde “Tiyatroda Dramaturji” başlıklı, Brecht’in Shakespeare’e yaklaşımını konu alan bir dizi seminer etkinliği düzenledi. Seminerlerin ardından İstanbul Tip Fakültesi Tiyatro Toplulugu’ndan bazı tiyatrocular önemli bir soruna dikkat çektiler: Tiyatro çalışmasında masa başında elde edilen sonuçlar sahnelemede nasıl yol gösterici olabilir? Masa başında elde ettikleri sonuçların sahnedeki çalışmanın verimli kılınmasına yeterince hizmet edemediğini düşünüyorlardı.
Oyun dramaturjisine özel bir önem veren her topluluk ITFTT’li tiyatrocuların dile getirdiği bu sorunla karşı karşıya kalacaktır.
Sahnelemeden taviz vererek masa başı dramaturji çalışmasında ısrar etmek topluluk eğitimi için faydalı olabilir, ama özellikle seyirci tarafından kolay kabul edilebilir bir şey değildir. Seyirci işin mutfağından ziyade sonuçla, yani gösteriyle ilgilenir. Bu yaklaşıma alternatif olarak ayrıntılı bir dramaturji çalışmasına yönelmeyen, sezgisel ve biçimci bir sahneleme anlayışını öne çıkaran topluluklar ise, kolay kolay dağınık bir gösteri oluşturmanın ötesine geçemezler. Belki birkaç iyi çalışılmış sahneyle ya da bazı trüklerle seyircinin kafasını karıştırabilirler, ama tiyatronun mutfağından anlayanlar ortada dağınık bir gösteri olduğunu, üzerinde çalışılan metinle ilişkinin yeterli derinliğe sahip olmadığını kolayca anlayabilirler.
Eğer dramaturji çalışmasının gerekliliğine inanılıyorsa, sahnelemeyle bağlantı içinde nasıl bir yöntem izleneceği, bu çalışmanın oyun kadrosunun bütününe nasıl yayılabileceği üzerinde durmak önemlidir. Bugün kaç tiyatro topluluğunun bu meseleyi gündeminde tuttuğu ve çözmeye çalıştığı sorulduğunda, yanıtın pek de iç açıcı olmadığı ortaya çıkacaktır. ‘Oysa Türkiye’de tiyatronun içine girdiği kriz araştırmacı bir yaklaşımı her zamankinden fazla ihtiyaç haline getiriyor. Altyapı, seyirciye ulaşma, seyirci örgütleme gibi sorunlar tiyatro topluluklarına iç eğitim ve laboratuvar çalışmalarını daha fazla dayatıyor.
Dramaturji çalışması sayesinde neyi başarmak mümkündür? En başta ortaya konulan ürünü “Ben yaptım oldu” mantığının ötesinde değerlendirme şansı yakalanır. Biçim araştırmalarının yola çıkış ilkeleriyle uyumlu ya da yeni ilkelerin habercisi olup olmadığının bilincine ulaşılabilir. Sahne yapıtının seyirciye etkisinin niteliği belirleyici bir ölçü olarak devreye girer, yani bir seyirci politikası oluşturulur. Dramaturji çalışmasının imajinasyonla doğrudan bağlantılı hale gelebileceğini ümit etmemek gerektiğini burada belirtmek gerekir. Sahneleme için belli ilkeler veya biçim araştırmaları için politika oluşturmak söz konusudur. Sahnelemede sezgi ve çağrışımlar kaçınılmaz olarak devreye girer. Bu yolla ortaya çıkan sonuçların titiz bir biçimde değerlendirilmesi için dramaturjiye ihtiyaç vardır. Yorum diliyle sahne dilini örtüştürmeye çalışmak boşa bir çabadır.
Bir tiyatro topluluğunun dramaturji çalışmasını kolektif bir eğilimle örgütleyip örgütlemediği tiyatro politikasıyla ilgilidir. Yazar ya da yönetmen tiyatrosu paradigması uç noktada oyuncuyu kukla gibi davranmaya yöneltecektir. Daha esnek bir yaklaşımla, oyuncular çerçevesini sorgulamadıkları bir dramaturjinin belirlenimi içinde devineceklerdir. Brecht sahnelemede oyunculara kendi tavırlarını oluşturmak gibi bir yaklaşım önerdiğinde kolektif dramaturji meselesini gündeme getirmiş oldu. Bu öneri oyunculuğun yanı sıra müzik, dekor, kostüm, vs. alanlarla da ilgilidir. Artık sahneleme kadrosunun tamamı entelektüel sorumlulukla karşı karşıyadır.
Turkish
İlk yorum yapan siz olun